جنگ هشت ساله عراق علیه ایران، تجاوز آشکار یک ارتش مجهز با پشتوانه سیاسی و نظامی چندین کشور بود. آن هم در برابر کشور مظلوم ایران که تازه به استقلال رسیده بود و مشکلات خاصی یک انقلاب نوپا را هم دربرداشت.

یکی از اهداف اصلی صدام حسین منفور، از بین بردن عزت و شرف و هویت ملی مردم ایران بود. از این رو امام خمینی(ره) در جمله ای  گرانبها اظهار کردند: « جنگ، جنگ است و عزت و مشرف و دین و میهن ما در گرو همین مبارزه است.»

دفاع از میهن اسلامی به تعبیر امام خمینی(ره) دفاع از کشور امام زمان(عج) محسوب می شود. بنابراین باید از دین خدا دفاع کرد و نگهبان کشور ولی الله الاعظم بود. در نگاه امام، ابعاد هویت دینی در دفاع مقدس به شاخص ها و معیارها و ارزش هایی مبتنی بود که عبارتند از: ظلم ستیزی و حمایت از مظلوم، پیروی از حق و مقابله با باطل، اعتماد و ایمان به وحدانیت پروردگار در مقابل کفرورزی، اعتقاد به اسلام انقلابی در مقابل اسلام آمریکایی، پرورش حس برادری و وطن دوستی در مقابل خودپرستی، ادای تکلیف و از خود گذشتگی در قبال رفاه طلبی، آخرت جویی، در مقابل دنیا خواهی، قیام در مقابل ظلم و نابودی دشمن، شهادت طلبی، عدالت خواهی و ایثارگری و ...

درسایه دفاع مقدس، دین و ارزش های دینی همچون شهادت، کربلا، ولایت فقیه، انتظار ، صاحب الزمان (عج) و دیگر مفاهیم دینی در فضای جنگ و جبهه و فضای ایران اسلامی احیاء و تثبیت شد.

هویت مذهبی مردم و رابطه دو سویه میان رهبری نظام با ا قشار مختلف مردم در خلق بسیج عمومی و انسجام ملی تعیین کننده بود، مخصوصا تفسیر نظام از نوع حکومت موجود به حکومت مستضعفین و محرومین عالی ترین شکل مشروعیت بخش نظام محسوب می شود.

در بطن فرهنگ شهادت طلبی جبهه، اسطوره یابی و الگوسازی موج می زد. پیرو نوع نگاه مردم در فرایند انقلاب اسلامی به حضرت امام خمینی (ره) در طول جنگ نیز ایشان الگوی تمام عیار تلقی می شد. برخورداری امام از سه ویژگی " تقدس" " مبارزه" " مظلومیت" بود که سبب شد با اسطوره های مذهبی شیعع نظیر امام علی(ع) و حضرت سیدالشهدا (ع) کاملا نزدیک باشند. از این رو معرفی جنگ ایران و عراق به جنگ اسلام و کفر، تعبیر دفاع مقدس از دفاع ایران در مقابل دشمن، معرفی صدام حسین جنایتکار به مهره و عامل شیطان، مقایسه شهدای جنگ تحمیلی با شهدای کربلا و ... همه تعابیری بودند که برای عموم مردم قابل درک و لمس بود.

ملت ایران توانست در طول دوران دفاع مقدس در برابر قدرت های غرب و شرق و حمایت های مختلف مادی که از سوی کشورهای منطقه و جهان به رژیم عراق می شد، مقاومت کند. رهبری هوشمندانه حضرت امام در دفاع مقدس، نقش اساسی و مهمی در تحریک و ترغیب آحاد ملت داشت. آری حضور متعهدانه مردم ایران در مقطع 8سال دفاع مقدس، حتی در شرایطی که شهرهای ایران در معرض بمباران هوایی و یا موشک باران دشمن قار داشتند نشان دهنده اوج روحیه دینی و انقلابی مردم در حمایت از نظام نوپای جمهوری اسلامی بود.

از دیدگاه رهبر فرزانه انقلاب، جنگ ایران و عراق برای ایرانیان که مورد ستم و تجاوز قرار گرفته و حقوق شان پایمال شده بود؛ جهادی مقدس، معنوی و متعالی بود. از اینرو ایشان در بیانات خود در مورد جنگ تحمیلی از واژه هایی چون جهاد مقدس، جنگ مقدس، جهاد اسلامی و ... یاد می کردند.

ایجاد گفتمان تکلیف گرایی در حماسه هشت سال دفاع مقدس و پذیرش آن از سوی بسیجیان و اینکه انگیزه و هدف اساسی نه پیروزی، بلکه جلب رضایت حق تعالی و جهاد در راه اوست، آثار و نتایج پرباری را بدنبال داشت.

شایان ذکر اینکه بیش از 70 درصد نیروهای جبهه را در داوران دفاع مقدس اعضای بسیج تشکیل می داده و بسیج در طی جنگ تحمیلی، هر گاه احساس نیاز می یشد با هجوم خویش به جبهه های نبرد، موجبات ترس و وحشت دشمانان را فراهم می کرد و نظم و آرامش آ>ها را بر هم می زد.

ایثار و فداکاری، شهادت طلبی بسیجیان و رزمندگان در متن رفتار جامعه انقلابی قرار داشت و خون شهیدان به تعبیر امام (ره) باعث بیمه شدن انقلاب و اسلام شده بود. پس هدف برای یک رزمنده یا بسیجی همان رسیدن به لقاء الله بود. تحمل شرایط سنگین جبهه و جنگ آسان می شد و برای رسیدن به این مرحله شرط پیروزی بر دشمن، یک نقطه آرمانی می شد.

در جنگ تحمیلی ، اسلام انقلابی از سطح به عمق ارتقاء یافت و شور انقلابی به شعور انقلابی تبدیل شد. در جنگ تحمیلی، رزمندگان اسلام با تأسی برسیره پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) با الهام از مفاهیم کربلا و عاشورا، دامنه قدرت نظام را گسترش دادند. از سویی الگوی مدیریت امام خمینی (ره) به آموزه های دینی و روانشناختی مردم ایران قرار داشت و ایشان می کوشیدند آرامش کشور و ملت را در شرایط حاد و بحرانی حفظ کنند و همچنین با استفاده از نفوذ خو در میان آحاد ملت و با بهره گیری از باورهای دینی مردم، به بهترین وجهی آنها را برای حضور در جبهه های جنگ بسیج کنند.

آری آمیختگی فرهنگ دینی و روحیه مقاومت و همت مردمی در برابر متجاوزان بعثی، شکلی از جنگ را پدید آورد که نظیرآن را در جنگ جهان نمی توان پیدا کرد. انقلاب اسلامی توانست روند هزیمت و خود باختگی ملی در برابر بیگانه را تغییر داده و با گشایش فصلی جدید در تاریخ ایران، هویت واقعی ایران و ایرانی را به جهانیان نمایاند.

بی باکی و همت والای جوانان و ملت، ارتقای روحیه گذشت، فداکاری، جوانمردی، صبر و تحمل و ایثار رزمندگان و بسیجیان را می توان از مظاهر دفاع مقدس دانست. خودسازی، تزکیه نفس، توکل به خدا و گذشت انقلابیون از منافع شخصی و آمادگی برای فداکاری و تقویت روحیه اعتماد به نفس و خودباوری به اعتلای شعور و آگاهی سیاسی – اجتماعی و افزایش ظرفیت معنوی، شهادت طلبی و شجاعت از جان گذشتگان منجر به پیروزی جریان حق بر باطل شد.

دفاع مقدس، به عنوان پدیده ای متمایز در مطالعات جنگ معاصر،‌با بهره گیری از الگوی راهبردی دفاع مردمی میدانی برای هویت یابی میلیون ها رزمنده جنگ و جبهه و ملت قهرمان و شهید پرور ایران تبدیل شده بود که از منظر برخی از اندیشمندان، دفاع مقدس پس از پیروزی انقلاب اسلامی، صحنه دیگر از تجلی اراده ملت ایران بود که با قدرت بسیج کنندگی امام رحمت الله علیه تأثیرات بی نظیری در هویت ملی ایرانیان بر جای گذاشت.

مقاومت و ایستادگی ملت سلحشور ایران در حماسه هشت سال دفاع مقدس با عث تقویت مقاومت و بیداری اسلامی در جهان شده، آری، هشت سال دفاع مقدس، نمایش تلاش یک مل ت منسجم و دارای اشتراکات فرهنگی زیاد است.

در خاتمه اینکه دفاع مقدس عامل نزدیکی اقشار مختلف در جبهه و پشت جبهه نسبت به یکدیگر بود وفضای جامعه اسلامی در پرتو دفاع مردمی، همدلی، صفا، صمیمت ، محبت و تعاون و برادری بود. آری می توان مقاومت و مبارزه مردم ایران را در قالب استراتژی دفاع مقدس در طول جنگ هشت ساله به نگین روح جمعی ملت تشبیه کرد نگینی که بر انگشتر انقلاب اسلامی  درخشید.

منابع:

1)     شعبانی، ساروئی ،رمضان ، استراتژی دفاع مردمی و تأثیر هویتی آن . فصلنامه مطالعات ملی، سال ششم شماره 3 سال 1384

2)     ولی پور، زرومی ، سید حسن، هویت ملی و دفاع مقدس ، همان منبع